Yeni İskenderun Stadımız Beyaz Fil’mi Olacak?

İskenderun için benim de katıldığım şöyle bir söylem vardır.

Ülkemizin 2 yıldızı vardır. Kuzey Yıldızı İstanbul, Güney Yıldızı İskenderun’dur.

Siyasi arena da dahil olmak üzere bu iki kent özelinde farklıdır.

Ülkemiz için bir başka olmaz konu futboldur. Bir memleket sevdalısı büyük özveri ile küllerinden İskenderun sporu canlandırdı. Kente heyecan kattı. Planlı gidişi varken birden mevcut stad, yenisi bitmeden yıkılıverdi.

Kendi kendime düşünüyorum. Acaba Şubat 2023‘e yetiştirilmesi taahhüt edilen yeni stad AKILLI STAD olarak mı yapılacak, yoksa BEYAZ FİL ‘ e mi dönüşecek?

AKILLI STAD‘mı BEYAZ FİL‘ mi?

Gelin hep birlikte tanımlamalara ve örneklerine bakalım;

Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 2016 yılında gerçekleştirilen 70. Oturumunda  devlet başkanları, üst düzey BM temsilcileri ve sivil toplum kuruluşları ‘’insanlar tarafından insanlar için‘’ sloganı ile 2030 yılına kadar 17 başlık altında kabul ettikleri sürdürülebilir kalkınma hedeflerini yoksulluğa son, açlığa son, sağlıklı ve kaliteli yaşam, nitelikli eğitim, toplumsal cinsiyet eşitliği, temiz su ve sanitasyon, erişilebilir ve temiz enerji, insana yakışır iş ve ekonomik büyüme, sanayi, yenilikçilik ve altyapı, eşitsizliklerin azaltılması sürdürülebilir şehirler ve topluluklar, sorumlu üretim ve tüketim, iklim eylemi, sudaki yaşam, karasal yaşam, barış, adalet ve güçlü kurumlar olarak belirlemişlerdir.

Kent içerisinde büyük alanlar kaplayan çevre, sosyal ve ekonomik sürdürülebilirlik açısından karbon ayak izi, çevre kirliliği, gürültü kirliliği, yüksek enerji giderleri ve küresel iklim gibi olumsuz etkileri olan stadyumlara da BM Genel Kurulunda alınan kararlar neticesinde yeni bir vizyon ile bakış adıma bir takım adımlar atılmıştır.

Bu anlamda da yapılan stadyumlar çevre dostu olarak yapılmaya ve mevcutları ise değiştirilmeye başlanmıştır. Sporda yeşil bina anlayışı ile çevre dostu tasarımı ile tanınan stadyumların yer seçimi, karbon nötr, su ve enerji kullanımı, atık kontrolü ile BM’lerin ortaya koyduğu amaçlar çerçevesinde dizayn edilmektedir.

Sürdürülebilir hedefler için 21.yy da yapılan stadyumlara bu anlamda bazı kriterler getirilmiştir. Bunlar FiFA Kriterleri, SBAT  Kriterleri, Green Goal Kriterelri, Enerji Etkin Stadyum Kriterleridir.

Bu süreçte Futbol’un dünyadaki patronu olan FiFA tarafından stadyum inşa  edilmesi ile ilgili stadyumun çevreye uyumundan, konumu, yangın önleme, ilk yardım odaları, seyirci, misafir, medya mensupları , acil durum ve engelli odaları normal bir stadyumda olanların dışında da ekstra kriterler getirilmiştir.

FIFA, Green Goal programı içme suyu tüketiminin azaltılması, atık üretiminin engellenmesi/ azaltılması, daha verimli enerji sistemlerinin yaratılması   ve FIFA müsabakalarına  toplu ulaşım araçlarının daha fazla kullanılmasını sağlamaktır.    Amaç, sera gazı emisyonlarının azaltılarak temiz bir iklime katkı sağlamaktadır.

SBAT Güney Afrika 2010 FIFA dünya kupası ev sahibi olarak geniş bir stadyum inşaatı ve yenilemesi başlatmıştır. Tasarım altyapı açısından ve sosyal, ekonomik, çevresel sürdürülebilirlik performansı bakımından önemli hale gelmiştir. Güney Afrika hükümeti Department of Environmental Affairs Urban Environmental Management Programme (UEMP) adı altında bir program oluşturmuştur.

Program kapsamında yerel ekonomi olarak iş gücüne katılışı, toplam kapasiye ve izleyiciye düşen koltuk ve otopark alanındaki verimlilik, su, enerji, temizleme gibi maliyetler, dış mekan, servisler, medya esnekliği gibi uygulanabilirlik alanları, çatı, beton verimliliği, bitkilendirme, peyzaj giderleri gibi kriterleri göz önüne alınmıştır.

1998 yılından itibaren uygulanmaya başlanan ve tüm dünyada kabul gören, Amerikan Yeşil Binalar Konseyi (USGBC) tarafından geliştirilen LEED sertifika sistemi kapsamında da enerji verimliliği, çevre dostu stad, kendi elektriğini üretebilen, ısı kaybını en aza indiren gibi bir takım kriterler getirilmiştir.

Pazar günü(18.12.2022) final müsabakası oynanmış  olan Katar Dünya Futbol Şampiyonasındaki stadları incelediğimizde de turnuva bitiminden sonra Tunus’a gönderilecek olan sökülüp takılabilen konteyner ‘’ 974 ’’ stadının Dünya Kupasından sonra Beyaz Fil’e dönüşmesi engellenmiştir.

Peki Beyaz Fil Nedir ?

Stadyumlar günümüzde sadece futbol müsabakalarının yapıldığı yer olmaktadan ziyade, içerisinde konferansların, tiyatroların yer aldığı, birkaç branşta sporcuların antrenmanlarını yaptıkları antrenman sahalarının olduğu şekilde tasarlanmaktadır.

Binlerce kişi ev sahipliği yapan bu mega yapılar seyircilerin ağırlaması, ulaşım, çevre, gürültü kirliliği, enerji sarfiyatı düşünüldüğünde stadyumları bekleyen tehlike ‘’Beyaz Fil‘’dir.

Stadyumlar tahmin edilenden daha uzun sürmesi, inşa etmek için pahalı ve büyük olmaları, finansal açıdan yapım maliyetleri karşısında tatmin edici bir geri dönüş alacak performansa sahip olunamaması sebebiyle ‘’Beyaz Fil ‘’ olarak adlandırılan projelere dönüşebilmektedir.

Stadyumların Beyaz Fil’e dönüşmesi; verimsiz tasarımları, rolünün karmaşıklığı sebebiyle sürdürülmelerinin pahalı olması, belirli kriterlere göre yapılmamasından kaynaklanmaktadır. Stadyumların “Beyaz Fil”e dönüşmemesi için ekonomik ve toplumsal etkilerinin baştan iyi hesaplanması gerekmektedir.

Stadyumların için bu derece yüksek ücretler ödenmesi projelere harcanan kaynaklar kentte yaşayan insanların tepkisini çekmektedir. Birkaç haftalık sportif etkinliğin ardından neredeyse hiç kullanılmayan spor tesislerinin yüksek miktarları bulan yıllık bakım maliyetleri merkezi ve yerel bütçelere yük oluşturmaktadır.

Kanada da yapılan Montreal 1976 Olimpiyatı’nın yarattığı mali yıkımdan kaynaklanan borçları 2006 yılına kadar ödemek durumunda kalmışlardır. Atina Olimpiyatları sonrasında atıl kalan tesisler, Yunanistan’ın yıllardır içinde bulunduğu derin krizin nedenleri arasında gösterilmektedir. Yunanistan’ın oyunlar için yaptığı harcama ülke GSYH’sinin %7’si dolayındadır.

Brezilya için verilebilecek çarpıcı bir alternatif maliyet örneği 2014 Dünya Kupası’na ilişkindir. Kupa için inşa edilen stadyum park yeri olarak kullanılmaktadır. 11 ila 14 milyar dolar olarak ifade edilen kupayı düzenleme maliyeti, ülkenin iki yıllık sosyal refah harcamasına eşittir.

Stadların maaliyetleri ve giderleri göz önüne alınarak ‘’ Beyaz Fil ‘’ olmaması adına  sadece 15 günde bir müsabaka yapılmasından ziyade daha efektif şekilde sporun tabana yayılması politikasıyla tüm halkın spor yapabildiği , içerisinde kültürel ve sanatsal etkinliklerin yapıldığı ve diğer branşlarda da spor yapılabilecek antrenman sahalarının olduğu şekilde tasarlanması gerekmektedir.

Real Madrid ‘in İspanya Santiago Bernabau Stadyumu ‘’Beyaz Fil’’ olmamak için çimlerini katlanıp alt kısma alınan bu sayede birçok sanatsal ve sportif faaliyetlerin yapıldığı bir alana dönüşecek şekilde yapılmıştır.

2010 yılında Güney Afrika ‘da düzenlenen Dünya Kupası için yapılan Green Point Stadyumu  denize sıfır durumdaki eski bir golf sahası üzerine inşa edilmiştir. Şehir merkezine yürüme mesafesinde bulunan stadyum, ayrıca şehirde düzenlenen konserler ve etkinlikler için kullanılmaktadır.

Su verimliliği, enerji verimliliği, bina yönetim sistemi programları, eğitim ve bilinçlendirme kampanyaları, operasyonel ilkeler ve hedefler, ulusal bir atık yönetim i, güneş enerjili su ısıtıcılar, ısı pompaları, damla sulama ile susuz pisuvar, fotovoltaik aydınlatma gibi şeyler önerilmiş fakat maliyet açısından uygulanabilir olmaması durumuna karşın mecbur kılınmamıştır.

Enerji verimliliği açısından tren ve otobüs gibi toplu taşıma araçlarına yakın olması, özel araba kullanım ihtiyacını azalttığından enerji verimliliği sağlamaktadır. Stadyumda kullanılan verimli ısıtma soğutma sistemleri, tasarruflu ampuller, doğal havalandırma olanakları ve stat ışıklandırma sisteminin ihtiyaca göre ayarlanabilmesi (örneğin stadyum fonksiyonu dışında konserler için kullanıldığında tüm stad aydınlatılmak durumunda kalmamakta bölgesel aydınlatma yapılabilmektedir.

Alandaki mevcut stadyum yıkılarak atıkların %95’i kurtarılmış, geri dönüştürülmüş ve yeniden kullanılmıştır. Stadyum için atık toplama alanı mevcuttur. Yerel kaynakların kullanılması optimize edilmek için %95 oranında yerel işgücü, %95 oranında yerel malzeme kullanımı, %75 oranında yerel bileşenlerin kullanımı, %75 oranında yerel mobilya kullanımı, %90 oranında lokal bakım için yerel küçük işletmelerin kullanımı söz konusudur. Küçük ve orta ölçekli işletmeler tarafından üstlenilen proje sermayenin %30 u kadardır.

Stadyum kente ekonomik anlamda büyük getiriler sağlamış, yerel ekonomiyi güçlendirmiştir. Stadyum öğlen oturma alanının %93’üne gölgeleme sağlamakla birlikte doğal havalandırma imkanına sahiptir. Görüş açıları ve mesafeleri optimum ve maksimum FIFA kriterlerine uymaktadır. Engelliler için tüm tasarım kriterlerini sağlamaktadır.

Brezilya’da inşa edilen Castelao Stadyumu Enerji Etkin Stadyum Kriterleri kapsamında araziler, su verimliliği, enerji ve atmosfer, malzeme ve kaynaklar, iç hava kalitesi kriterlerinden yüksek puan almıştır.

Sürdürülebilirlik anlamında toplu taşıma, bisiklet parkı, yağmur sularının depolanması ve tekrar kullanılması, çatı kaplaması açık renk tercih edilerek ısı adası etkisi azaltılmış, insan ve doğal yaşam konforunu artırmak için açık renkli zemin kaplamaları tercih edilmiştir.

Su verimliliği açısından vakumlu kanalizasyon sistemi ve geleneksel kanalizasyon için gerekli olan suyun yüzde 10’u harcanarak, sifonlarda ve armatürlerde su tasarrufu sağlayan otomatik açılıp kapanan sistemler tercih edilmiş, bu sayede yıllık su tüketimi % 67.61 azaltılmıştır.

Enerji olarak gün ışığından maksimum yararlanma için şeffaf cephe kaplaması tercih edilmiştir. Aydınlatma elemanları tasarruflu ve uzun ömürlü tercih edilmiştir.

Ahşap malzemeler kullanılarak, inşaat esnasında çıkan beton atıkları ve tadilat ile bina yeniden kullanılmıştır. Üretilen atıkların % 95‘i geri kazanılmıştır.

Almanya’nın Münih kentinde yer alan Allianz Arena Stad şehir merkezi ile havaalanı arasında kalan bölgede konumlanmaktadır. Stadyumun çatı ve cephesi tamamen ETFE (Etilentetrafloroetilen) paneller ile kaplanmıştır. Bu paneller ev sahibi takımın renklerine göre beyaz, mavi ve kırmızı aydınlatılabilmekte ve bu aydınlatma sistemi dijital olarak kontrol edilebilmektedir.

Bu sayede stadyumun içindeki senaryo tüm şehir tarafından algılanabilmektedir. Stadyuma araba, tren ve bisiklet araçlarla ulaşmak mümkün olduğundan karbon salınımı azaltılabilmektedir. Ayrıca stadyum çevresi yeşillendirilmiş ve ısı adası etkisi düşürülmüştür. Stadyuma ulaşım patikaları taraftarların düzensiz hareketlerinden esinlenerek organik şekilde tasarlanmış ve bu yollar yeşillendirilmiştir. Otopark gibi fonksiyonlar bu ulaşım yolları altında konumlandırılarak stadyum çevresinde sadece rekreatif ve yayalara ait bir düzenleme yapılmıştır.

Otopark üzerinde oluşturulan bu yeşil çatı gelen suyun doğal drenajını sağlamaktadır. Stadyumun çatı ve cephesinde yaklaşık 2874 adet baklava biçimli ETFE panel kullanılmıştır. Bu özelliği ile dünyadaki en büyük membran kabuğuna sahip yapı olan stadyumda; pnömatik ETFE panellerin UV geçirgenliği %95, ışık geçirgenliği ise %93’tür. Çatı ve cephede ışık geçirgenliği yüksek ETFE kullanılarak; hem sahanın doğal çimlerinin doğrudan gün ışığı alması hem de seyircilerin dış etkenlerden korunabilmesi sağlanmıştır. Ayrıca seyircilerin güneşten korunabilmesi adına çatıya gömülü ileri geri hareket edebilen makaralı güneşlikler mevcuttur.

Antalya Stadı’nın 16 bin metrekarelik çatısının 5 bin metrekarelik bölümü çimlerin güneş alabilmesi için şeffaf olarak yapılmıştır. Çatısında bulunan güneş enerjisi sayesinde yılda 1 milyon 766 bin kilovatsaat enerji üretiliyor. Bu enerji de ortalama 600 evin yıllık elektrik üretimine denk geliyor ve yıllık 1 milyon 809 bin lira gelir elde ediliyor.

Başakşehir Fatih Terim Stadyumu Amerika Yeşil Binalar Konseyi (USGBC) tarafından verilen LEED (Leadership in Energy and Environment Design, Enerji ve Çevresel Tasarımda Liderlik) yeşil bina sertifikasını Altın (Gold) seviyesinde almaya hak kazandı. LEED kapsamında; sürdürülebilir araziler, su verimliliği, enerji ve atmosfer, malzeme ve kaynaklar, iç hava kalitesi kriterlerinde puan almıştır.

Spor kompleksine bisiklet ile gelenler için 870 bisikletli park alanı ve 12 duş alanı mevcuttur. Düşük emisyonlu araçlar için özel park alanları, alternatif toplu taşıma imkanı, kişisel imkanların sağlanabileceği yerleşim alanları, su tüketiminde tasarruf için vitrifie, armatür ve rezervuarlar fotoselli lavabo bataryaları, duş başlıkları için debi düşürücü tasarruf ürünleri kullanılmıştır. Bu sayede iç mekan su tüketiminde %45 oranında azalma olmuştur. Enerji alanında A sınıf kazanlar ve soğutma ekipmanları ile ısı yalıtım malzemelerinin kullanılması, enerji verimli aydınlatma lambaları, etkin ısı yalıtımı ile %27 oranında enerji tasarrufu sağlanmıştır. Ek olarak stadyum içerisinde atık toplama alanları mevcut olup inşaat artıklarını geri dönüşüme gönderilmiştir. Kullanılan malzemelerin %25 ise geri dönüşüm malzemelerinden seçilmiştir.

Gelelim Şehrimiz İskenderun’un Stadyumuna

Yeni İskenderun Stadı şehrin iklimsel konforuna uygun bir şekilde, doğrudan güneş ışığı kontrolü, gün ışığı uçuşu, doğal havalandırma, güneş rüzgarı ve rüzgar enerjisinden yararlanma gibi iklim koşullarına uygun olarak tasarlanmıştır. 

Hayatın küresel ısınmasının getirdiği zorlukları ortadan kaldırmak ve yukarı da bahsettiğimiz sürdürülebilirlik başlıklarını düşündüğümüzde yaz mevsiminin yakıcı güneş ışığı yapı kabuğunda kullanılan malzemelerle tutularak çatı altında yer alan tribünlerin optimum düzeyde kalması amaçlanmıştır. 

Aynı zamanda yuva yan cephelerinde yırtıklarla, ısınan havanın vantilasyonu pasif rüzgar enerjisi kullanılarak sağlanmıştır. Yapının yan cephelerinde meydana gelen dış bükey kavis bina çevresindeki gölge alanları oluşturmaktadır. 

Stadın çatısında ise yağmur sularını toplayacak yeterli miktarda yağmur suyu kanalı inşa edilmiş ve üçüncü bir tesisat sistemiyle bu suyun geri kullanımı da devam edecektir.

Dünya da ve ülkemizde ki stadyum uygulamalarına baktığımızda FİFA Kriterlerinin önemli bir yer teşkil ettiğini ve bu kriterlere uygun olarak stadyum inşa etmek gerektiğini anlıyoruz.

Ancak BM ‘lerin 2030 yılına koyduğu hedefler kapsamında sürdürülebilir spor tesisleri oluşturulmaya başlanmıştır. Bu bağlamda atıkların depolandığı alanların yer aldığı ve yağmur sularının depolanarak çim sulama da kullanıcak şekilde  yeşil dostu stad olması önem teşkil etmektedir.

Bir diğer husus ise LEED Etkin Enerji Kriterleri kapsamında enerji verimliliği açısından kendi elektriğini üretebilen, güneş ışığından faydalanabilen stad tasarımlarının kurulduğu gözlemlemektedir.

Yüksek maliyetlerle yapılan stadların futbol maçları dışında da kullanılması ve yukarı da bahsettiğimiz kriterlerde yapılması ‘’BEYAZ FİL‘’ olmasını engellemektedir.

SONUÇ

Şimdi sorulması gereken soru ise şu;

Dünya ‘da ve Ülkemizde örnekleri olan “AKILLI STADLARIN” ışığında İskenderun’umuzun stadı inşası bittiğinde kendi elektriğini üreten ve  çevre yerleşim alanlarına satan, sürdürülebilirlik  kapsamında  atık depolama sistemlerine sahip olan , yağmur sularını depolayarak   çim sulama da kullanan , enerjinin etkin ve verimli kullanımına imkan sağlayan yöntemlere sahip olan, diğer spor branşlarında da spor yapılan ve sporun 7’den 70’e herkes tarafından yapıldığı  kriterlerle Antik Çağ zamanındaki gibi panayır alanına mı dönüşecek , yoksa sıradan bir yapıdan ibaret olup ekonomik giderleri yüksek  ‘’BEYAZ FİL’’ e mi dönüşecek?

Sevgiyle ve Sağlıklı Kalın

ncmCozdmr

Hüsnü Baysal’ın katkılarıyla

Kaynak: Bahadır Aligül